Đúng nửa tháng sau, ngày 17-9-1945, Hồ Chủ tịch có "Thư gửi các đồng chí tỉnh nhà”. Trong thư có đoạn: "Chúng ta đã lập nên một chính thể dân chủ cộng hòa. Đó là một cuộc thắng lợi xưa nay chưa từng thấy trong lịch sử nước ta… Vì sao có cuộc thắng lợi đó? Một phần vì tình hình quốc tế thuận tiện cho ta; nhất là lực lượng của toàn dân đoàn kết. Tất cả các dân tộc, các giai cấp, các địa phương, các tôn giáo đều nổi dậy theo lá cờ Việt Minh để tranh lại quyền độc lập cho Tổ quốc.

Lực lượng toàn dân là lực lượng vĩ đại hơn hết. Không ai chiến thắng được lực lượng đó” (1).

Qua bức thư trên cũng như hàng loạt những bài phát biểu sau đó, Người muốn lấy thắng lợi của Cách mạng tháng Tám làm minh chứng hùng hồn cho sự đúng đắn của những nhận định mà Người đã nêu ra tại Hội nghị Trung ương 8 của Đảng họp tháng 5-1941 tại Pắc Bó (Cao Bằng). Đó là: "Sử ta dạy ta rằng, khi nào dân ta đoàn kết thì nước ta được độc lập; khi nào dân ta chia rẽ thì nước ta bị nước ngoài đô hộ”.

Tin tưởng mãnh liệt vào sức mạnh vĩ đại của khối đại đoàn kết toàn dân tộc, trả lời phỏng vấn của nhà báo nước ngoài khi nhân dân ta với cuốc, thuổng, giáo mác, gậy tầm vông… buộc phải tiến hành cuộc chiến tranh thần thánh chống lại đội quân nhà nghề của thực dân Pháp được trang bị đến tận răng, định quay lại thống trị đất nước ta một lần nữa, Người nói:

"Ngày nay châu chấu đá voi

Ngày mai voi sẽ phải lòi ruột ra”.

Tổng kết lịch sử đấu tranh lâu dài của dân tộc, ngày 3-3-1951, phát biểu tại Đại hội toàn quốc Mặt trận thống nhất Việt Minh – Liên Việt, Hồ Chủ tịch nêu ra một khẩu hiệu nổi tiếng và trở thành chân lý của thời đại:

"Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết;

Thành công, thành công, đại thành công”.

Và Người khẳng định: "Đại đoàn kết dân tộc là truyền thống cực kỳ quý báu của dân tộc ta, là động lực cơ bản và là một yếu tố quyết định thắng lợi của nhân dân ta trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước”.

Có thể nói đại đoàn kết dân tộc là sợi chỉ đỏ xuyên suốt đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam, của tư tưởng Hồ Chí Minh, là yếu tố quyết định thắng lợi và là bài học lớn của cách mạng Việt Nam.

Vận dụng sáng tạo bài học lớn đó vào hoàn cảnh cụ thể của từng thời kỳ cách mạng, 68 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, của Chủ tịch Hồ Chí Minh, với sự quản lý của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nay là Nhà nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, nhân dân ta đã đoàn kết chặt chẽ, trên dưới một lòng, liên tiếp đánh thắng hết thực dân Pháp, đến đế quốc Mỹ xâm lược và các thế lực thù địch khác, thu non sông về một mối, đưa cả nước vững bước tiến vào thời kỳ đổi mới để quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Những thắng lợi to lớn, có ý nghĩa lịch sử của công cuộc đổi mới đã đưa đất nước ta ra khỏi tình trạng nước nghèo, kém phát triển, đang đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, có quan hệ quốc tế rộng rãi, có vị thế ngày càng quan trọng trong khu vực và trên thế giới.

Song, đại đoàn kết dân tộc trong giai đoạn hiện nay có nhiều điểm khác so với khi nhân dân ta làm Cách mạng tháng Tám cũng như trong thời kỳ cách mạng dân tộc dân chủ.

Nếu như trước đây, trong thời kỳ bí mật, Đảng Cộng sản bị kẻ thù đặt ra ngoài pháp luật và bị khủng bố dã man, nhờ có đường lối đúng, biết "đoàn kết chặt chẽ, một lòng một dạ phục vụ giai cấp, phục vụ nhân dân, phục vụ Tổ quốc” (2) nên được nhân dân hết lòng tin yêu, cưu mang, giúp đỡ, che chở, đùm bọc "cho nên từ ngày thành lập đến nay Đảng ta đã đoàn kết, tổ chức, lãnh đạo nhân dân ta hăng hái đấu tranh tiến từ thắng lợi này đến thắng lợi khác” (3) thì ngày nay, Đảng hoạt động công khai và trở thành đảng cầm quyền, thành lực lượng lãnh đạo Nhà nước và toàn xã hội.

Điều kiện khách quan đó - như V. I. Lênin đã cảnh báo - rất dễ làm cho cán bộ, đảng viên sa vào bệnh quan liêu, mệnh lệnh, xa dân, vi phạm quyền làm chủ của nhân dân, thậm chí làm sai lệch đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Những thực tế đau lòng trong công tác xây dựng Đảng hiện nay, như sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống, nhất là tệ quan liêu tham nhũng, lãng phí xảy ra ở một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên đã làm cho nhân dân ta băn khoăn, lo lắng, nhiều người bất bình, giảm lòng tin vào sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước. Thông qua cuộc vận động, xây dựng chỉnh đốn Đảng hiện nay nếu không làm quyết liệt như Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4  (khóa XI) đã đề ra, nhằm ngăn chặn, đẩy lùi, tiến tới loại trừ các thói hư, tật xấu đó, thì sẽ không chỉ dừng ở nguy cơ, mà rất có thể trở thành thảm họa cho đất nước, cho dân tộc, ảnh hưởng lớn đến khối đại đoàn kết toàn dân.

Điểm khác biệt thứ hai so với thời kỳ nhân dân ta nổi dậy theo Lời hiệu triệu của Mặt trận Việt Minh để giành lại quyền độc lập cho Tổ quốc là từ thân phận nô lệ thì ngày nay, nhân dân ta đã thành người chủ của đất nước.

Nếu như trong Cách mạng Tháng 8, nhờ sức mạnh dời non, lấp biển của nhân dân mà con thuyền cách mạng do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh chèo lái đã đi tới đích quang vinh thì ngày nay, chính những yêu cầu, nguyện vọng và sáng kiến của nhân dân đã là nguồn gốc hình thành đường lối đổi mới của Đảng và cũng chính các phong trào, các cuộc vận động cách mạng do MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận khởi xướng được nhân dân nhiệt tình hưởng ứng đã và đang là yếu tố quan trọng nhằm biến đường lối đổi mới đó thành hiện thực.

Để đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế thành công, điều kiện đầu tiên là phải phát huy cao độ sức mạnh toàn dân tộc. Muốn có được yếu tố đó, các cấp ủy Đảng, cả hệ thống chính trị cần tiếp tục làm cho đường lối đại đoàn kết dân tộc của Đảng, tư tưởng đại đoàn kết của Chủ tịch Hồ Chí Minh mà nội dung cốt lõi là lòng yêu nước và quyền làm chủ của dân thấm đượm trong mọi chủ trương, chính sách, pháp luật của Nhà nước trên mọi lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng, đối ngoại nhằm đáp ứng lợi ích, nguyện vọng chính đáng của các giai cấp xã hội, gắn quyền lợi với trách nhiệm, lợi ích riêng của mỗi người với nghĩa vụ công dân.

Muốn làm được điều đó, Đảng lãnh đạo phải mạnh. Toàn bộ hoạt động của Đảng phải xuất phát từ lợi ích và nguyện vọng chính đáng của nhân dân.

Nhân dân đòi hỏi và kỳ vọng vào Đảng lãnh đạo bằng những biện pháp quyết liệt, sớm ngăn chặn và đẩy lùi tình trạng suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên và tình trạng tham nhũng, lãng phí, quan liêu, những tiêu cực và tệ nạn xã hội diễn ra ngày càng tinh vi và trầm trọng, trước hết là trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo và quản lý các cấp.

Cương lĩnh "Xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội” (bổ sung, phát triển năm 2011) đã khẳng định bài học: "Sự nghiệp cách mạng là của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.Chính nhân dân là người làm nên những thắng lợi lịch sử…”.

Để làm tròn sứ mệnh lịch sử của mình, Đảng lãnh đạo nhân dân xây dựng cho được Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Nhà nước phục vụ nhân dân, gắn bó mật thiết với nhân dân, tôn trọng, lắng nghe ý kiến của nhân dân và chịu sự giám sát của nhân dân, Đảng Cộng sản Việt Nam, từ người đảng viên bình thường đến người lãnh đạo cao nhất cần làm tròn trách nhiệm "vừa là thành viên, vừa là người lãnh đạo Mặt trận” tức sống trong dân, gương mẫu trước dân trong lao động, sản xuất, công tác và học tập, chịu sự giám sát của dân để qua đó lãnh đạo, hướng dẫn dân làm theo như các thế hệ cán bộ, đảng viên đã từng làm trong Cách mạng Tháng 8 và trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược.

Chúng ta hiểu rằng bối cảnh ngày nay đã khác xa thời xưa. Xã hội ta đang vận hành kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế với biết bao thời cơ và thách thức. Song có một điều không khác, không thay đổi. Đó là lòng yêu nước và tinh thần tự hào dân tộc; là mục tiêu Độc lập,  Chủ quyền quốc gia, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ; là một nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa phồn vinh, hạnh phúc:

Mục tiêu đó mãi mãi gắn kết các đảng viên của Đảng, gắn kết người trong Đảng với người ngoài Đảng, người ở trong nước và người ở nước ngoài thành một khối thống nhất, sẽ đạp bằng mọi trở ngại đưa dân tộc ta, đất nước ta vững bước trên con đường Độc lập – Tự do – Hạnh phúc.